In de negentiende eeuw verschoof het wetenschappelijke denken over zwangerschap ingrijpend: de foetus werd niet langer beschouwd als een onderdeel van de zwangere vrouw, maar als een apart, zich ontwikkelend individu. Die verschuiving vormde het begin van een prenataal denken waarin de toekomst van het kind alsmaar nadrukkelijker werd gekoppeld aan het lichaam, gedrag en de gemoedstoestand van de moeder. Dat denken heeft zich sindsdien diep genesteld in het maatschappelijke debat – van de groeiende druk op moeders tijdens de ‘eerste duizend dagen’ tot de toenemende polarisatie rond abortus.

Hoe ‘prenataal leven’ ontstond − en de rest van ons leven ging bepalen

Tinne Claes

In 1884 beschreef de Franse arts Charles Féré een meisje dat ‘in het algemeen goed gevormd’ was, maar amper sprak of las. Haar ogen knipperden onstuimig, in een ritme dat ze niet kon controleren. Soms, wanneer een plotse hoogtevrees haar overviel, glipten voorwerpen uit haar handen.

Na onderzoek sloot Féré familiale oorzaken uit en besloot dat het meisje een ‘kind van de Commune’ moest zijn − een verwijzing naar de opstanden van 1870 en de revolutionaire regering die begin 1871 korte tijd over Parijs heerste, tot ze bloedig werd onderdrukt door het leger. De ei- en zaadcel waaruit het meisje zou ontstaan, waren net samengekomen toen het geweld hun huis in Parijs bereikte: haar ouders lagen nog in bed toen soldaten van de Nationale Garde binnenstormden. Haar moeder gaf over van angst en vond pas dagen later haar rust terug. Volgens Féré was het aannemelijk dat de tics van het meisje terug te voeren waren op de schok die haar moeder had doorgemaakt. De beroering had zich ingegrift in haar prilste begin en zo haar ontwikkeling diepgaand getekend.

Ook andere Franse artsen, zoals Jean-Martin Charcot, Désiré-Magloire Bourneville en Henri Legrand du Saulle, publiceerden gevalstudies over zogenaamde ‘kinderen van de Commune’. Ze probeerden te bewijzen dat kinderen die verwekt waren tussen de herfst van 1870 en de lente van 1871 de sporen van het année terrible in zich droegen. De stress die hun moeders in die maanden hadden gevoeld, zou hun ontwikkeling blijvend hebben verstoord.

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 91. De volledige tekst verschijnt later online.