Volgens sociologen Marion Fourcade en Kieran Healy is een nieuwe maatschappelijke ordening ontstaan op basis van datagedreven classificaties. Wat begon als een belofte van inclusie en emancipatie, lijkt gaandeweg te zijn uitgegroeid tot een nieuwe bestuursmentaliteit die gericht is op de algoritmische verdeling van rechten en kansen, met verregaande gevolgen voor burgerschap en democratie.

De ‘ordinale samenleving’ en haar bereken(en)de burgers

De term ‘digitale samenleving’ is inmiddels stevig ingeburgerd. Voor digital natives lijkt het haast een pleonasme. Er wordt dan ook gesproken van een ‘postdigitale conditie’: het digitale is zo onlosmakelijk verweven geraakt met het maatschappelijk en persoonlijk leven dat het een complete evidentie is. ‘De digitale wending is voltooid, er is geen weg terug’, zoals Miriam Rasch treffend beschreef in haar boek over de postdigitale wereld (2017, pp.17-18). Hierdoor verliest het begrip ‘digitaal’ aan zeggingskracht en is er nood aan een meer precieze karakterisering van het huidige tijdperk.

Er wordt bijgevolg steeds vaker gesproken over een ‘datasamenleving’, een term die ons aandachtig maakt voor de quasi-volledige ‘dataficatie’ van het persoonlijke en sociale leven als gevolg van de digitale omwenteling. Dankzij de steeds krachtigere en kleinere apparaten waarmee we in voortdurende verbinding staan, onze smartphones en smartwatches, is de stroom aan persoonlijke gegevens die we produceren exponentieel toegenomen. Digitale technologieën – algoritmes en kunstmatige intelligentie – zetten die informatie vrijwel onmiddellijk om in gestandaardiseerde data die geanalyseerd, geclassificeerd en gescoord worden voor economische en politieke doeleinden, en dit op een voorheen ongekende schaal.

Dataficatie luidt ook een cultuur in waarin individuen en organisaties voortdurend worden beoordeeld op de meest uiteenlopende dimensies, en deze praktijk als normaal en zelfs wenselijk wordt ervaren. Of het nu gaat om hotelreserveringen, restaurantbezoeken, taxiritten, online aankopen, universiteitsrankings of prestaties van chatbots, we vertrouwen op scores en ratings als maatstaf voor kwaliteit en betrouwbaarheid en leveren ook gretig onze bijdrage aan de beoordeling van anderen. We zijn aldus geëvolueerd naar een vorm van samenleven die centraal gericht is op de voortdurende meting en classificatie van individuen, diensten, organisaties in de vorm van ranglijsten – zeg maar hiërarchische ordeningen van ‘minder’ naar ‘meer’ of ‘slechter’ over ‘beter’ tot ‘best’.

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 90. De volledige tekst verschijnt later online.