Na dertig jaar kreeg België opnieuw een pauselijk bezoek. Paus Franciscus zorgde tijdens zijn verblijf echter voor de nodige ophef met zijn uitspraken over de rol van vrouwen, abortus en het aanpakken van misbruik binnen de Kerk. Deze opmerkingen werpen niet alleen vragen op over zijn kijk op deze gevoelige thema’s, maar ook over de bredere sociale en politieke visie die zijn leiderschap sturen. Welke overtuigingen liggen aan de basis van zijn benadering van actuele kwesties binnen Kerk en maatschappij?

De wereld door de ogen van de periferie: de sociale en politieke visie van paus Franciscus

Valerio Aversano

Paus Franciscus heeft doorheen de jaren een om­vangrijk politiek gedachtegoed ontwikkeld. Dat samenvatten is niet eenvoudig. Zijn theologie en zijn sociale en politieke overtuigingen zijn niet enkel een ‘mooie theorie’, maar ontwikkelen zich stap voor stap in de confrontatie met de heden­daagse realiteit waar hij op botst en de bijhorende uitdagingen. Denk bijvoorbeeld aan de polarisatie van het publieke debat en de onverschilligheid ten opzichte van migranten en armen. Daarom is het niet voldoende om enkel zijn officiële standpunten te analyseren, zoals die zijn vastgelegd in drie be­langrijke werken: Evangelii gaudium, de ‘magna char­ta’ van zijn pontificaat, en de encyclieken Laudato Si’ en Fratelli tutti, respectievelijk gericht op de eco­logische crisis en een steeds meer verdeelde wereld vol conflicten. Om het denken van Franciscus te doorgronden, moet men ook aandacht besteden aan zijn preken, interviews en de vele toespraken die hij gedurende zijn pontificaat heeft gehouden. Met deze achtergrond in gedachten, is het doel van dit artikel om vier kernprincipes van de sociale en politieke visie van paus Franciscus te belichten, evenals enkele kritieken die over hem circuleren.

Als het mogelijk zou zijn om een moment en een plek vast te leggen die ons iets vertellen over de soci­ale en politieke visie van paus Franciscus, zouden we moeten beginnen bij Lampedusa. In de loop der jaren is dit kleine eiland voor de zuidkust van Sicilië helaas bekend geworden als aankomstpunt voor honderdduizenden mensen op zoek naar een beter lot in Europa. Slechts enkele maanden na zijn ver­kiezing besloot Franciscus naar Lampedusa te rei­zen om zowel zijn betrokkenheid te tonen als onze gewetens wakker te schudden en herhaling van deze tragische taferelen te voorkomen. Dit zou zijn eerste officiële bezoek in zijn prille pontificaat zijn. Tot op vandaag is geen enkele internationale leider naar Lampedusa gereisd, met uitzondering van de hui­dige voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen.

In dit kader hekelde Franciscus de globalisering van de onverschilligheid, een uitdrukking die deel is gaan uitmaken van zijn lexicon. Hij omschrijft die onverschilligheid als gewenning aan het lijden van anderen, afstand nemen omdat het ons niets aan­gaat. Franciscus ziet de oorzaak van die onverschil­ligheid geworteld in een cultuur van welvaart en het individualisme dat mensen ongevoelig maakt voor het leed van anderen. Franciscus verlegt zo de focus van wat algemeen als de ‘migrantencrisis’ beschouwd wordt naar wat hij de échte crisis noemt, op ethisch-antropologisch en spiritueel niveau. In dit kader verwijst hij naar de idee van broederschap, voor de paus het enige alternatief voor de ‘afgrond’ van de cultuur van onverschilligheid.

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 88. De volledige tekst verschijnt later online.