Tegen zijn veertigste verjaardag was de Amerikaanse schrijver James Baldwin al een household name, geroemd om zijn literair talent en scherpe inzichten over ras en identiteit. Zestig jaar later voedt zijn intellectueel nalatenschap nog steeds het publieke debat. Met name Baldwins kritische blik op de Amerikaanse samenleving en zijn strijd voor rechtvaardigheid inspireren nieuwe generaties wereldwijd.
Voorbij de dood van de auteur: 100 jaar James Baldwin
Remo Verdickt
Honderd jaar geleden werd de Afro-Amerikaanse schrijver en activist James Baldwin (1924-1987) geboren. Bij leven schreef Baldwin een uitgebreid oeuvre bijeen. In zijn essays onderzocht hij de oorzaken en gevolgen van racisme op de Amerikaanse en Europese samenleving, in zijn romans verbond hij die inzichten aan dramatische romances waarin personages worstelen met hun geaardheid (net als Baldwin zelf), sociale status en verhouding tot ‘de ander’. Baldwins politieke schrijfsels ogen vandaag zeer actueel. Zijn analyses van politioneel geweld tegen de zwarte bevolking sluiten nauw aan bij de Black Lives Matter-beweging. Critici van Israëls huidige campagne in Gaza en Libanon grijpen terug naar de scherpe kritiek die Baldwin in essays en interviews uitte op militaristisch zionisme in de jaren zeventig. Tegelijk reikt de internationale aandacht voor Baldwins honderdste verjaardag ver voorbij activistische kringen en de academische wereld.
De afgelopen maanden gingen talloze kranten, radioprogramma’s en tijdschriften dieper in op Baldwins carrière en huidige status. Zijn romans en essaybundels zijn opnieuw vertaald dan wel van prestigieuze Engelstalige edities voorzien. Naast academische conferenties duiken er festivals op in Amerikaanse en Europese steden, maar net zo goed in het Zwitserse plaatsje Leukerbad, waar Baldwin begin jaren vijftig zijn debuutroman voltooide en het gevierde essay Een vreemde in het dorp (recent nog herdrukt in De Witte Raaf) pende. Op sociale media regende het op 2 augustus verjaardagsfelicitaties. Op het eerste zicht verrassen al die festiviteiten niet: Baldwin is een van de meest gevierde Amerikaanse schrijvers van de twintigste eeuw, en is als zwarte homoseksuele activist een minderhedenboegbeeld bij uitstek. Toch was de huidige Baldwinmania niet alleen in een niet zo ver verleden allesbehalve vanzelfsprekend, ze lijkt ook haaks te staan op een algemene tendens. Terwijl het publieke belang van literatuur almaar tanende is, oogt Baldwin een stuk levender dan twintig jaar geleden – misschien wel dan ooit.
Dat literatuur ooit veel centraler stond in het publieke leven, maakt Baldwins succes in de jaren vijftig en zestig duidelijk. Nadat hij het racisme in zijn thuisland ontvluchtte, schreef hij zijn eerste essays en verhalen in naoorlogs Parijs. Vanaf midden jaren vijftig vervoegde hij de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging en reisde hij voortdurend tussen de VS en Europa. De definitieve internationale doorbraak kwam er begin jaren zestig met het dubbelessay Niet door water, maar door vuur waarin hij de balans opmaakte van institutioneel racisme in de VS, maar net zo goed scherp de zwarte Pinksterbeweging in Harlem en de opkomende Nation of Islam analyseerde. Het boek kroonde Baldwin tot de meest gevierde Afro-Amerikaanse auteur tot dan toe (zelfs vandaag kan alleen Nobelprijswinnaar Toni Morrison aan zijn statuut tippen). Tussendoor nam hij deel aan protestacties met Martin Luther King, gaf hij spraakmakende interviews en nam hij deel aan breed gemediatiseerde debatten met antropologe Margaret Mead of aartsconservatief William Buckley over institutionele onderdrukking en interraciale spanningen.
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported License