De lancering van de digitale Encyclopedie van de Vlaamse Beweging en het bijbehorende boek De Synthese zijn een belangrijke stap in het toegankelijk maken van de rijke geschiedenis van de Vlaamse beweging. Deze naslagwerken bieden niet alleen inzichten in klassieke thema’s zoals taal en cultuur, maar leggen ook nieuwe klemtonen op thema’s zoals diversiteit en natuur. Een absolute aanrader voor wie zijn culturele en historische kennis over Vlaanderen wil verdiepen, oordeelt Lars Bernaerts.

De avonturen van de encyclopedie

Lars Bernaerts

In 2022 verschijnt De encyclopedieën van de val, een boek vol spannende avonturen van de Belgisch-Nederlandse dichter en criticus Marc Kregting. Het boek is opgevat als een encyclopedie en de avontu­ren vermommen zich dan ook als alfabetisch geor­dende weetjes en verklaringen. Elk lemma heeft van verre of nabij te maken met neerwaartse bewegin­gen, in letterlijke of overdrachtelijke zin. De carnavalshit van het lemma ‘Door, Zak eens lekker’ verschijnt er naast ‘Katabasis’ (de afdaling in de hel) of ‘Smith, Taylor’, die haar vriendin ‘van een achttien meter hoge brug in een rivier’ duwde. ‘Morsen’ is een vorm van vallen die aandacht verdient naast de ‘Spatie’, waarmee samenstellingen in het Nederlands, onder invloed van de Engelse spelling, steeds meer uiteenvallen.

Gaandeweg ontstaat niet alleen een literaire bril­jant die allerlei facetten van het vallen laat schitte­ren, we leren ook de encyclopedist kennen in zijn fascinaties en zijn alledaagse realiteit. Kregting, Marc is ‘Uw gids in bange dagen. Ook in vrolijke’, zo wijst het bijbehorende lemma uit. Dat epitheton herin­nert aan een danteske hellevaart: de lezer daalt af in de onderwereld van het vallen en gevallenen, onder begeleiding van Vergilius Kregting: de encyclopedie als goddelijke komedie. Deze Kregting liet zijn fiets­sleutel vallen toen hij voor het eerst de trein nam van Antwerpen naar Nederland. Ook handschoenen ver­geet hij vaak. Toen hij zich als Nederlander in Ant­werpen vestigde, associeerde hij een ‘valling’ nog met een neerwaartse beweging. Zijn eerste grote vliegreis maakte hij naar Nieuw-Zeeland. Dat hij een veellezer is, van poëzie houdt en het literaire leven volgt, komt uit heel wat lemma’s naar voren. We vernemen met andere woorden heel wat over het leven en de lectuur van de encyclopedist. Dat gegeven is meer dan een frivole franje van het boek, want het zegt iets wezenlijks over het genre van de encyclopedie. Zo begrijpt de lezer dat de encyclope­die weliswaar exhaustiviteit, solide kennis en on­ontkoombare orde uitstraalt, maar evengoed arbi­traire keuzes maakt, verhalende elementen bevat en persoonlijke verbanden inhoudt. Er is dus een spanning tussen de retoriek en de realiteit van de encyclopedie. Bovendien is elk lemma een open­schuivend luikje dat zicht geeft op andere luikjes die de encyclopedie weer kan openen of gesloten kan laten. Zoals in de onderwereld is het in de encyclo­pedie immers heerlijk dwalen. Het genre is een gids in het verdwalen.

Kregtings lichtvoetige Encyclopedieën zijn onverwacht verhelderend voor het project van die andere recente, groots opgezette encyclopedie, de herziene, digitale Encyclopedie van de Vlaamse beweging (EVB). De EVB staat als academische onderneming schijn­baar los van de literaire en verhalende pool van de encyclopedie. Maar we kunnen ons afvragen hoe de encyclopedie zich verhoudt tot Het verhaal van Vlaanderen (VRT, 2023) en De canon van Vlaanderen (2023) die in dezelfde periode verschijnen en die – veelzeggend genoeg – als lemma in de EVB verschij­nen. Draagt de EVB dan niet bij tot zo’n canon, aangezien ze omschrijft welke personen, instellingen en gebeurtenissen uit het Vlaamse verleden waar­devol zijn, zeker in de overzichtsstukken? En tekent zich in de overdonderende veelheid van onderwer­pen geen ‘verhaal van’ of ‘perspectief op’ Vlaande­ren af? Wat voor plaats is er bovendien weggelegd voor een encyclopedie van de Vlaamse beweging in een tijd van internationalisering en digitale informatiestromen?

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 88. De volledige tekst verschijnt later online.