De geschiedenis is gevuld met talloze voorbeelden van mensen die verwerpelijke bevelen volgden, van de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog tot de folteringen in de Abu Ghraib-gevangenis. De dominante verklaring in de afgelopen decennia was dat het volstond om een meedogenloze bureaucratie te installeren. Recent onderzoek nuanceert deze verklaring echter en wijst op de noodzaak om de complexe dynamieken van gehoorzaamheid en verzet beter te begrijpen.

Immoreel gezag: waarom gehoorzamen we moreel bedenkelijke bevelen?

Emilie Caspar

Stel jezelf een situatie voor waarin een autoriteitsfiguur je vraagt om iets te doen dat moreel bedenkelijk is. Hoever zou je gaan in je gehoorzaamheid? Waarom zijn sommige mensen meer geneigd om bevelen te gehoorzamen, zelfs als ze ingaan tegen hun persoonlijke waarden? Verschillende studies naar gehoorzaamheid, die deze boeiende en ingewikkelde vragen hebben onderzocht, onthullen verrassende waarheden over het menselijk gedrag. Door deze studies nader te bekijken, ontdekken we niet enkel de factoren die onze gehoorzaamheid sturen, maar verkennen we ook diepgaande implicaties voor het begrijpen van de menselijke natuur, sociale dynamieken en historische contexten. Waarom gehoorzamen we en wat zijn de grenzen van onze onderdanigheid?

De onderzoeken van Stanley Milgram, waarvan de eerste publicatie in 1963 verscheen, zijn misschien wel de bekendste uit de psychologie, en zelfs in de wetenschappen in het algemeen, en kwamen aan bod in tal van tv-programma’s en boeken. Deze studies zijn niet alleen bekend omdat ze zowel controversieel als innovatief waren, maar ook omdat ze weerklank vonden in de wereld na de Tweede Wereldoorlog. Stanley Milgram, net als veel andere mensen wereldwijd, had op televisie de rechtszaak tegen de nazicrimineel Adolf Eichmann in Jeruzalem gevolgd. Gedurende zijn rechtszaak pleitte Eichmann dat hij slechts een uitvoerder was die enkel bevelen opvolgde. Dit bracht Milgram ertoe zich af te vragen of mensen in staat zijn misdaden te plegen onder invloed van een autoriteit.

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 88. De volledige tekst verschijnt later online.