de geschiedschrijving over willem van oranje en over de nederlandse opstand van 1568 is lange tijd ideologisch gekleurd geweest, als ging het om een nederlandse of protestantse vrijheidsstrijd of zelfs om een revolutie van het volk tegen de gevestigde orde. in zijn moderne, volledige biografie over de man maakt rené van stipriaan echter heel duidelijk dat het oranje daar allemaal nooit om te doen was. bovendien trekt de auteur de nette taakverdeling in twijfel die sommigen willen zien tussen academische onderzoekers en publieksschrijvers.

De Zwijger in debat? Historisch onderzoek en publieksgeschiedenis

Isabel Casteels

De nieuwe biografie over Willem van Oranje door René van Stipriaan is in veel opzichten bewonderenswaardig. Het boek is vuistdik, het telt zo’n duizend pagina’s, maar leest haast als een roman. De waardering van het publiek blijkt uit de toekenning van de Libris Geschiedenis Prijs én de Nationale Biografieprijs in 2022. Er verschijnen uiteraard vaak goede geschiedenisboeken voor een breed geïnteresseerd publiek, maar meestal werken deze auteurs synthetiserend, op basis van bestaande (door historici aangeleverde) historiografie, en daarom zijn ze voor het academisch onderzoek minder van belang. Dit ‘publieksboek’ heeft echter ook impact op het onderzoeksveld: Van Stipriaan verrichte uitstekend en diepgravend archief- en bronnenonderzoek en positioneert zijn studie in de bestaande historiografie. Het werk biedt ook een aanzet tot reflectie. Van Stipriaan werkte – met tussenpozen – zo’n twintig jaar aan zijn boek. Hij deed dat in een niet-universitaire omgeving, en zonder subsidies. Hoe verhouden publiekshistorici en academisch historisch onderzoek zich nu tot elkaar? Welke invloed heeft herinneringscultuur op historisch onderzoek, en hoe verschillen België en Nederland hierin?

Het is bepaald geen onontgonnen terrein. Honderdvijftig auteurs gingen Van Stipriaan voor in het beschrijven van het leven van Willem van Oranje (1533-1584). In mijn eigen boekenkast staan toch al gauw tien boeken over de man. Oranje was dan ook een belangrijke figuur in de geschiedenis van Nederland en België. Hij speelde een sleutelrol in het uitbreken van de Nederlandse Opstand rond 1568 tegen de landsheer van de Nederlanden, Filips II, die tevens de koning van Spanje was. Het gevolg hiervan was de scheuring van de Nederlanden in de Protestantse Republiek in het Noorden en de katholieke zuidelijke gewesten, die onder het gezag van de Habsburgers bleven. Toch is de aanhoudende aandacht voor deze zestiende-eeuwse edelman vooral te danken aan de grote rol die hij speelde in de totstandkoming van een Nederlandse nationale identiteit. Hij zou bekend komen te staan als voorvechter van gewetensvrijheid en religieuze tolerantie, waarden die nog altijd sterk verbonden zijn met het Nederlandse zelfbeeld.

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 85. De volledige tekst verschijnt later online.