artificiële intelligentie als onderzoeksdomein beleeft op dit moment een ‘zomer’ als nooit tevoren. ai krijgt vorm door toedoen van mensen, maar geeft de samenleving zelf ook vorm, en kan een aanzienlijke impact hebben op mensenrechten, democratie en rechtsstaat. om die reden hebben ook regelgevers tegenwoordig oog voor onze toenemende ai-afhankelijkheid en de maatschappelijke vraagstukken die ermee gepaard gaan. in hun overwegingen en in het ruimere debat over ai neemt ethiek een steeds centralere rol in.

Vijf(tig) tinten AI-ethiek

Nathalie A. Smuha

Men kan er niet meer omheen. Artificiële intelligentie – vandaag meestal afgekort tot AI, een teken dat quasi iedereen er inmiddels mee vertrouwd is – is geïntegreerd in zowat elke dimensie van ons bestaan. Vaak onbewust, zoals wanneer Spotify ons muzieksuggesties geeft, of wanneer we in Zaventem de poortjes van de douane doorlopen. Soms heel bewust, zoals wanneer we gefascineerd ChatGPT uittesten, of in het nieuws lezen dat iemand ten onrechte gearresteerd werd omwille van ‘bias’ in gezichtsherkenningssoftware. Hoewel AI als onderzoeksdomein al bijna een eeuw bestaat (en al verschillende ‘zomers’ en ‘winters’ achter de rug heeft), is de technologie vooral sinds de laatste twee decennia in opmars. De drievoudige combinatie van verhoogde computerkracht, een grotere beschikbaarheid van digitale data en aanzienlijke wetenschappelijke doorbraken zorgde ervoor dat AI een zomer beleeft als nooit tevoren.

Ook buiten de labo’s neemt de AI-hype toe, mede gestuwd door (sensationele) berichtgeving en bedrijven die nieuwe financiering willen aantrekken. Eveneens groeit het besef rond de keerzijde van de AI-medaille. Wij mensen geven de technologie vorm. We kiezen welke functionaliteiten en beperkingen ze heeft en hoe we ze willen inzetten in de samenleving. Maar eens ze gebruikt wordt, vormt de technologie ons op haar beurt, zelfs zonder dat we er erg in hebben. Deze wederkerige beïnvloeding kan zowel positief als negatief zijn, maar is steeds het gevolg van menselijke keuzes en handelingen. Voordelen zijn er ongetwijfeld – maar de vraag is uiteraard: voor wie? Ten koste waarvan? En wie heeft de macht om deze afweging te maken? Mede dankzij kritische onderzoekers, mensenrechtenorganisaties en sterke journalistiek weten we intussen dat het gebruik van de technologie ook een negatieve impact kan hebben op mensenrechten, democratie en de rechtsstaat – de heilige drie-eenheid van constitutionele liberale samenlevingen. Hoe groter de maatschappelijke invloed, hoe meer vraag er is naar democratische verantwoording van degenen die de onderliggende keuzes maken.

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 85. De volledige tekst verschijnt later online.