de afgelopen decennia is de economische logica van het kapitalisme doorgedrongen in maatschappelijke sferen waar die voordien geen plaats had. door de opkomst van het internet is nu zelfs onze mentale activiteit onderworpen aan een economische logica. de sporen die we online achterlaten wanneer we iets opzoeken, zeggen veel over onze interesses en vooral over de producten die ons aangesmeerd kunnen worden. commerciële bedrijven verzamelen dan ook zoveel mogelijk van die informatie om ze vervolgens te vermarkten en tegen ons te gebruiken.

Surveillance en kapitalisme

Lorenzo Buti

De kans is reëel dat je als ouder met jonge kinderen de pop ‘Mijn vriendin Cayla’ al eens bent tegengekomen. Deze blonde, roze geklede meisjespop lijkt op het eerste gezicht een generisch stuk speelgoed, maar is het verre van. Volgens de makers is Cayla namelijk een ‘levensechte vriendin’ die met kinderen in conversatie kan treden. Zo beschikt ze over spraakherkenningstechnologie waardoor ze de vragen van kinderen kan interpreteren, online informatie kan opzoeken en hen een antwoord kan geven. Cayla is ook geprogrammeerd op kinderniveau. Zo heeft ze niet op iedere vraag een antwoord en spreekt ze in kindertaal. Er is slechts één probleem: de gesprekken met de kinderen worden door de producent Genesis Toys opgenomen, omgezet in tekst, bewaard voor analyse en doorverkocht aan derde spelers. In 2017 oordeelde het Duitse Federale Netwerkagentschap dat Cayla een spionageapparaat is en in strijd is met Duitse privacywetgeving. Iedere eigenaar werd met aandrang verzocht de pop onmiddellijk te vernietigen.

In The Age of Surveillance Capitalism haalt hoogleraar sociale psychologie Shoshana Zuboff een waaier aan dergelijke voorbeelden aan om haar centrale thesis te staven dat de mensheid in de 21ste eeuw blindelings in een nieuwe socio-economische ordening is getuimeld: het surveillancekapitalisme, waar internetbedrijven in hun zoektocht naar winst de menselijke psyche uitgraven, verleiden en aansturen. De afgelopen decennia is de economische logica van het kapitalisme al doorgedrongen in verschillende sferen waar die voordien geen plaats had, zoals de opvang van kinderen, kook- en poetshulp of de verhuur van privéwoningen. Door de opkomst van het internet is nu zelfs onze mentale activiteit, ons laatste baken van vrij denken en handelen, onderworpen aan een economische logica. Vijfhonderdtwintig pagina’s lang, verdeeld over achttien hoofdstukken, betoogt ze dat surveillancekapitalisten onze ervaringen opeisen, omzetten in data en ten dienste stellen van een volstrekt nieuwe dynamiek van accumulatie en machtsontplooiing.

Het vervolg van dit artikel lees je in de papieren versie van Karakter 86. De volledige tekst verschijnt later online.