In 2024 won de Zuid-Koreaanse schrijfster Han Kang de Nobelprijs voor Literatuur. Aan deze bekroning ging een lange geschiedenis vooraf, waar vertalers een sleutelrol in gespeeld hebben. Hoe belangrijk zijn zij? Het verhaal van Han Kang legt enkele cruciale mechanismen bloot in de internationale verspreiding van literatuur. Ze zijn een uitnodiging tot een bijzondere omgang met vertalingen via een geëngageerde vorm van lezen.

Lezen als vertalers? Wat het werk van Han Kang ons leert over onze omgang met vertaalde literatuur

Francis Mus

Hoe wint iemand een Nobelprijs voor Literatuur? De keuze van een winnaar uit tientallen potentiële kandidaten is niet alleen een kwestie van literaire kwaliteit, maar wordt ook beïnvloed door de marktmechanismen van het internationale boekbedrijf. Welke titels op de leeslijst van de jury belanden, hangt af van het advies van externe experten, voormalige winnaars, academiën, universiteiten en andere instellingen ter bevordering van literatuur. De selectie wordt verder bepaald door de beschikbaarheid van oeuvres in talen die de jury beheerst. Dit verklaart bijvoorbeeld waarom in de brede stroom van boekvertalingen wereldwijd het aantal vertalingen naar het Zweeds, hoewel geen wereldtaal, opmerkelijk hoog is in vergelijking met andere talen met evenveel (of even weinig) moedertaalsprekers.

Deze logica hebben de beleidsmakers in Zuid-Korea al vele jaren goed begrepen. Sinds 1982 zijn verschillende organisaties in de weer met het internationaal verspreiden van de Zuid-Koreaanse cultuur en literatuur via vertaling, promotie en netwerken. Die inspanningen hebben geleid tot een grotere populariteit van Koreaanse popmuziek (de zogenaamde K-pop), televisieseries (denk aan Squid Game) en literatuur. Toen Han Kang vorig jaar als eerste Zuid-Koreaanse auteur ooit de Nobelprijs in ontvangst mocht nemen, was dat niet alleen aan kwaliteit en geluk te danken. Aan haar prestigieuze onderscheiding ging een lang traject van interculturele bemiddeling en doelgerichte promotie vooraf. Haar grote doorbraak kwam er in 2016, toen ze samen met haar Engelse vertaalster Deborah Smith de Man Booker International Prize won voor The Vegetarian. Zo leerde de wereld een Zuid-Koreaanse schrijfster kennen die in de jaren nadien almaar meer zichtbaarheid zou verwerven. Zonder deze boost zou ze nooit de Nobelprijs gewonnen hebben.

De jury loofde de taal die ze hanteert. Die lof is minder evident dan hij lijkt.

Bij de uitreiking in oktober 2024 loofde de jury van de Zweedse Academie Han Kangs ‘intense poëtische proza, dat historische trauma’s aan de kaak stelt en de kwetsbaarheid van het menselijke bestaan laat zien.’ De auteur slaagt erin om de ‘empathie met vaak vrouwelijke, kwetsbare levens’ te versterken door het gebruik van originele en krachtige metaforen. In de waardering wordt expliciet gewezen op de taal die ze hanteert – hoe kan het ook anders bij een Nobelprijs Literatuur? Maar net deze evidentie is bij nader inzien niet vanzelfsprekend. Vertaal- en literatuurwetenschappers hebben aangetoond dat de vertaalbewegingen ervoor gezorgd hebben dat het werk van Han Kang op uiteenlopende manieren aan het publiek werd gepresenteerd. Haar internationale succes van de voorbije tien jaar heeft inderdaad niet alleen te maken met de beschikbaarheid van haar werken in het Engels, maar ook en vooral met de manier waarop die uit het Zuid-Koreaans werden omgezet.

Het vervolg van dit artikel leest u in de papieren versie van Karakter 91. De volledige tekst verschijnt later online.