aan het einde van de negentiende eeuw veranderde de westerse samenleving in snel tempo, met wetenschappelijke en technologische vernieuwingen, een verreikende industrialisering en alle sociale omwentelingen die hiermee gepaard gingen. dit leidde eveneens tot onttovering of een gevoel van spirituele verarming, waarbij er steeds minder ruimte was voor het mysterieuze en bovennatuurlijke. in deze context muteerde het genre van de gothic horror tot iets nieuws: weird fiction, waarin personages tot waanzin werden gedreven door het onzichtbare en onzegbare, de onbenulligheid van het menselijke bestaan en de onmetelijkheid van de kosmos.

Schimmige verschrikkingen: de nalatenschap van weird fiction

Kahn Faassen

‘The thing you can’t see is more weird than the thing exposed.’ Met deze zinsnede van Arthur Conan Doyle begint James Machin zijn anthologie British Weird (2020). Net zoals in verschillende andere recente uitgaven van Handheld Press passeren een heel aantal vergeten schrijvers van bovennatuurlijke horrorverhalen uit het fin de siècle de revue in deze verzameling – obscure figuren die terug tot leven worden gewekt door het enigmatische label dat aan hun oeuvre wordt toegekend: weird fiction. Weird fiction spreekt tot de verbeelding. De man die zijn stempel drukte op de schrijfstijl en er het boegbeeld van werd, H.P. Lovecraft (1890-1937), brak, of zo leek het toch, radicaal met de gothic-horrortraditie en haar afgelegen ruïnes, bezwijmende jonge vrouwen en aristocratische booswichten. In de plaats pionierde hij met verhalen waarin personages tot waanzin worden gedreven door het onzichtbare en onzegbare, door de onbenulligheid van het menselijke bestaan, de onmetelijkheid van de kosmos, of, niet zelden, een tentakelmonster. Lovecraft heeft diepe sporen nagelaten in de horrortraditie; bekende figuren zoals John Carpenter, Guillermo Del Toro, Alan Moore, Stephen King en Neil Gaiman zijn schatplichtig aan hem. Zijn geheime sektes, verboden dimensies en afschuwelijke wezens duiken op in videogames en comics, en in uw Netflixaanbod, in onder andere True Detective, Stranger Things en Dark. Machins anthologie volgt de wortels van weird fiction verder terug in de tijd en legt daarbij diepere en duisterdere invloeden bloot.

Dat gothic horror aan het einde van de negentiende eeuw muteerde tot iets nieuws is niet verrassend: de westerse samenleving veranderde in snel tempo, wetenschappelijke paradigmaverschuivingen, technologische vernieuwingen, een verreikende industrialisering en de sociale omwentelingen die hiermee gepaard gingen volgden elkaar op. Eén van de gevolgen van deze modernisering was wat Max Weber de onttovering van de wereld noemde: religieuze zekerheden kalfden af, geen enkel domein was nog ontoegankelijk voor de zich immer verder vertakkende en specialiserende wetenschappen. Dit leidde tot een gevoel van spirituele verarming; er bleef weliswaar ruimte over voor religie, maar steeds minder voor het mysterieuze, voor de openbaring van bovennatuurlijke krachten die konden tussenkomen in het dagelijkse leven. De gewaarwording dat de wereld werd ontzield en een ontevredenheid met het idee dat, in de woorden van Katherine Mansfield, ‘het leven minder moet zijn dan we ons kunnen voorstellen’ zetten een tegenbeweging in gang. Een rijke variatie aan esoterische bewegingen en praktijken ontsprong omdat de georganiseerde religie geen antwoord meer kon bieden aan de essentiële spirituele noden van een aanzienlijk deel van de bevolking. Spiritistische seances, mesmerisme, hypnose, theosofie, geheime genootschappen en magische ordes trokken geïnteresseerden aan, en velen ervan probeerden de nieuwe occulte doctrines te verzoenen met moderne wetenschappelijke inzichten.

Het vervolg van dit artikel lees je in de papieren versie van Karakter 84. De volledige tekst verschijnt later online.