in tijden waarin een neoliberaal mens- en maatschappijbeeld heerst en individuele successen centraal staan, interesseren een aantal sociologen en schrijvers zich in de verliezers van het kapitalistische model, hun netwerken en hun achtergrond. die ontwikkeling zien we ook terug in landen die lang economische sterkhouders waren, waaronder duitsland. daar tekent zich een duidelijke tendens af om sociale ongelijkheid onder de aandacht te brengen via zowel sociologische als literaire teksten die genuanceerd de vele gezichten van het proletariaat belichten. het hedendaagse ‘precariaat’ bestaat namelijk al lang niet meer uitsluitend uit laaggeschoolde fabrieksarbeiders.
Verhalen uit de nieuwe klassenmaatschappij
Het huidige economische systeem staat op de helling en dat weerspiegelt zich (gelukkig) ook in de literatuur. In de hedendaagse Europese cultuur tekent zich een hernieuwde interesse af voor verhalen van en over klasse, sociale ongelijkheid en werk. Dat is opvallend, aangezien het concept klasse wat uit de mode was geraakt. Dat had deels te maken met het neoliberale mens- en maatschappijbeeld waarin de focus niet op sociale afkomst en collectieve prestaties maar op individuele successen ligt. Het individu draagt de verantwoordelijkheid om het in het leven te maken en de rol van een persoonlijk netwerk of de sociale achtergrond wordt veelal buiten beschouwing gelaten. Net die aspecten treden opnieuw op de voorgrond in het werk van sociologen en schrijvers die zich interesseren voor de groeiende groep verliezers van een kapitalistisch model dat weliswaar opwaartse sociale mobiliteit voorspiegelt, maar die verwachting steeds minder kan inlossen.
Die ontwikkeling laat zich overal op het Europese continent optekenen, niet in het minst ook in die landen die lange tijd als de economische sterkhouders golden, zoals in Duitsland. Veel meer dan in het Nederlandse taalgebied het geval is, ontwikkelde zich in Duitsland een corpus aan sociologische en (semi-)literaire teksten die mensen in een precaire situatie een stem geven. Zo gaan sociologen als Oliver Nachtwey en Nicole Mayer-Ahuja in Verkannte Leistungsträger:innen (2021) en journalisten zoals Julia Friedrichs in Working Class (2021) op zoek naar getuigenissen van ondergewaardeerd en precair werk in wat zij expliciet als een nieuwe klassenmaatschappij omschrijven. Ook literaire teksten zoals Ein Mann seiner Klasse (2020) van Christian Baron, het veelgeprezen Streulicht (2020) van Deniz Ohde en Heike Geißlers Saisonarbeit (2014) dragen bij tot een culturele verbeelding van werk en klassenidentiteit. Andere teksten, zoals Daniela Dröschers Zeige deine Klasse (2021), wisselen tussen feitelijke vertelling en fictioneel verhaal. Er tekent zich met andere woorden een duidelijke tendens af om precariteit en toenemende sociale ongelijkheid via verschillende tekstgenres onder de aandacht te brengen. Op welke aspecten van klasse en werk leggen die verhalen de klemtoon, en hoe kunnen we die tendens cultuurkritisch benaderen?
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported License